Martwa natura

Obraz należy do późnego okresu twórczości Jana Cybisa. Praca została namalowana na wcześniejszym obrazie – nieco zmodyfikowanej wersji „Martwej natury z kirysem” z 1960 r., która była eksponowana na wy­stawie monograficznej w 1965 r. Dzięki synowi artysty, Jackowi, wiemy dokładnie, jakie elementy zostały odmalowane w nowej wersji obrazu. Te elementy – „hełm, nóż, rzeźba” – wypisała na odwrociu płótna druga żona artysty, Helena Zaremba-Cybisowa.

„Hełm” to fragment uzbrojenia siedemnastowieczne­go polskiego żołnierza walczącego w czasie Potopu szwedzkiego. W martwych naturach Cybisa części zbroi pojawiały się wiele razy. Artysta wypożyczał je z kolekcji warszawskiego Muzeum Narodowego, gdzie krótko pracował w drugiej połowie lat 50. XX w. jako kustosz. Z kolei leżący na rozłożonej książce „nóż” to przywieziona z wyprawy do Chin broń pochodzenia mongolskiego używana przez pasterzy i myśliwych. Natomiast „rzeźba” to główka młodszego syna artysty, Jana juniora, w wieku niemowlęcym, wykonana około 1945 r. przez rzeźbiarza Jacka Pugeta, bliskiego przyjaciela rodziny Cybisów z czasów krakowskich.

Martwa natura z hełmem, nożem i rzeźbą została namalowana charak­terystycznymi dla twórczości Cybisa zamaszystymi impastami grubo kładzionej farby. Bryły przedmiotów zostały zbudowane na zasadzie kontrastów barw ciepłych i zimnych. Artysta wydobył kształt oraz przestrzenność poszczególnych przedmiotów wyłącznie za pomocą koloru, bez modelunku światłocieniowego. Kontrast intensywnych ochr, ceglastych czerwieni z beżami, zaniebieszczanych bieli i zmatowiałych szarości, wyznacza kontur składników ma­larskiej kompozycji. Ostrość przedmiotów została zupełnie zatarta, a malarską dominantę ujęcia przejęła barwna materia grubo po­łożonej farby.

Mimo pozornej warsztatowej niedoskonałości, Cybis potrafił oddać strukturę malowanych przedmiotów: metaliczną stal ostrza noża, połysk butelki, gładką fakturę drewnianego blatu czy lśniącą powierzchnię hełmu. Tło przedstawienia zostało zbudowane z gęsto położonych, rozwibrowanych plam barwnych.