Jan Cybis

Malarz i rysownik, pedagog i publicysta, czołowy reprezentant nurtu kolorystycznego w malarstwie lat 30. XX w. i w sztuce powojennej. Upamiętnieniem jego twórczości jest przyznawana od 1973 r. Nagroda im. Jana Cybisa, która jest obecnie najbardziej prestiżową nagrodą przyznawaną wybitnym polskim malarzom.

Cybis wykształcił własny styl odznaczający się wysokimi wartościami kolorystycznymi, swobodną, zróżnicowaną fakturą i ekspresyjną plamą. Jego dojrzała sztuka wywodziła się z francuskiego postimpresjonizmu. Zasadniczy wpływ na kształtowanie się postawy artystycznej wywarły estetyczne koncepcje Cezanne’a i Bonnarda. Malował głównie pejzaże i martwe natury. W okresie powojennym – obok malarstwa olejnego – artysta tworzył także akwarele i rysunki.

Miał zostać prawnikiem, jednak w 1919 r. porzucił studia na tym kierunku dla nauki we wrocławskiej Akademii Sztuki i Przemysłu Artystycznego. Trafił tam pod skrzydła Otto Müllera, dawnego członka ekspresjonistycznej grupy Die Brücke.

Malarskie umiejętności Cybis doskonalił później w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych w pracowniach Józefa Mehoffera, Ignacego Pieńkowskiego i Józefa Pankiewicza. Jako jeden z wyróżniających się uczniów Pankiewicza został w 1923 r. współzałożycielem Komitetu Paryskiego. Rok później – razem z m.in. Józefem Czapskim, Arturem Nachtem, Tadeuszem Potworowskim i Hanną Rudzką – wyjechał do Paryża i wstąpił do prowadzonej tam przez Pankiewicza filii macierzystej uczelni. Uczestniczył w pierwszej wystawie kapistów w Galerie Zak (w 1930 r. w Paryżu) oraz w prezentacji ich malarstwa w Galerie Moos (w 1931 r. w Genewie).

Artysta wrócił do Polski w 1931 r. i zainicjował tu ekspansję kolorystycznego nurtu w polskim malarstwie międzywojennym. Stał się twórcą i liderem kapistowskiej estetyki, którą propagował wśród innych malarzy:

Dzieło sztuki istnieje samo w sobie. Malując z natury chcemy stworzyć płótno, które by odpowiadało naszemu przeżyciu malarskiemu wobec tej natury, więc nie żeby było dokumentem podobieństwa, ale żeby dało grę stosunków i działań plastycznych, na których koncepcję nas ta natura naprowadza. Wszystkie stosunki w naturze muszą być transponowane na warunki płótna (płaszczyzna) i nabrać tam samoistnego znaczenia. Kolor na płótnie powstaje dopiero przez kontrast z innymi kolorami. Kolor jest koncypowany z założonej gry, a tylko naśladujący kolor z natury – nie działa malarsko. … Płótno nie musi być wykonane, ale powinno być rozstrzygnięte po malarsku.
– Jan Cybis na łamach „Głosu Plastyków” (R. II, 1931, nr 12)

Pierwsza indywidualna wystawa Cybisa odbyła się w 1932 r. w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie. Jego prace były także prezentowane na Salonach warszawskiego Instytutu Propagandy Sztuki oraz krakowskiego Związku Polskich Artystów Plastyków. Jako wybitny polski malarz reprezentował ojczyznę na Biennale w Wenecji w 1934 r. oraz na wystawie w Carnegie Institute w Pittsburgu w 1938 r.

Wciąż propagował wizję i twórczość kapistów i kolorystów, a „Głos Plastyków” – którego był redaktorem naczelnym od 1937 r. – stał się ich głównym organem prasowym. W 1947 r. artysta został Preze­sem Okręgu Warszawskiego Związku Polskich Artystów Plasty­ków, a rok później objął profesurę w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. W okresie socrealizmu ze względów ideologicznych został odsunięty od pracy pedagogicznej – był wówczas kustoszem w Muzeum Narodowym w Warszawie. W latach 1955-1957 wykładał w Państwowej Wyższej Szko­le Sztuk Plastycznych w Sopocie, a potem wrócił do warszawskiej ASP gdzie prowadził zajęcia od 1957 do 1963 r.

Malarz pozostawił po sobie także swoje dzienniki z lat 1954-1966, w których opisuje rozważania na temat sztuki i kultury, malarskiego widzenia i warsztatu – zostały one opublikowane w 198 r. w tomie „Notatki malarskie”. Wniósł także istotny wkład w rozwój polskiej historii sztuki tłumaczeniem dzieła E. Fromentina „Mistrzowie dawni”.

Artysta otrzymał wiele nagród i wyróżnień: w 1955 r. – za całokształt twórczości malarskiej otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia, w 1956 r. – Narodową Nagrodę Plastyczną Fundacji Guggenheima za obraz „Kobieta przy stole”, a także Medal X-lecia Polski Ludowej. Od drugiej połowy lat 50. XX w. obrazy artysty zdobiły wystawy galerii i muzeów na całym świecie, m.in. w Sao Paulo, Aleksandrii, Brukseli, Sztokholmie, Oslo, Paryżu, Chicago, Waszyngtonie i Nowym Jorku.

Rok po śmierci artysty – w 1973 r. – Warszawski Związek Polskich Artystów Plasty­ków ustanowił doroczną nagrodę jego imienia w zakresie malarstwa, która do dziś pozostaje jednym z najbardziej prestiżowych wyróżnień artystycznych w Polsce.